Niedźwiadek i Gołąbki – spacer historyczny – sobota 20 września 2025

Mapa

1. PKP Warszawa Gołąbki

Budowa linii kolejowej Warszawa–Kalisz, rozpoczęta w 1902 roku, była przełomowym momentem w historii wsi Gołąbki. Tory przecięły pola Gołąbek w ich północnej części, oddzielając pobliskie Mory. Pierwszy pociąg relacji Warszawa–Solec zatrzymał się na przystanku Gołąbki 28 września 1913 roku, będąc jednym z czterech par pociągów zatrzymujących się tam na minutę. W 1914 roku na przystanku zatrzymywało się już 11 par pociągów, w tym jeden kurierski (obecnie pośpieszny), co oznaczało początek funkcjonowania stacji.

Stacja Gołąbki miała powstać wcześniej, w 1899 roku, w innym miejscu, w związku z potrzebą walki z pandemią odry i dyfterytu w okolicach Pruszkowa. Inicjatywę podjęli dwaj medycy z powiatu błońskiego i warsztatów kolejowych w Pruszkowie, którzy, mieszkając w Grodzisku Mazowieckim, chcieli mieć bliżej do pracy. Jeden z nich zabiegał u władz kolejowych o wybudowanie dwóch przystanków na trasie z Włoch do Pruszkowa: w Żbikowie (przy warsztatach kolejowych) i w Gołąbkach, graniczących z torem Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej (KWW). Początkowo stacja miała nosić nazwę Gołąbki. Po badaniach i projektach w 1901 roku dyrekcja KWW zdecydowała o otwarciu stacji w 1902 roku, jednak z powodu opóźnień uruchomiono ją w 1915 roku pod nazwą Utrata (później Piastów). Tym samym Gołąbki stały się pierwszą stacją w dzisiejszym Ursusie, uznawaną za najstarszy „dworzec” w dzielnicy.

Jak wspominają starsi mieszkańcy, w 1926 roku przystanek Gołąbki funkcjonował jeszcze w starym wagonie kolejowym. W ramach przebudowy warszawskiego węzła kolejowego, 20 października 1932 roku oddano do użytku kilometrowy odcinek łączący Gołąbki z Włochami. W tym samym roku zbudowano 4-kilometrowy odcinek linii usprawniający ruch pociągów towarowych między Gołąbkami a Pruszkowem. Pierwsze pociągi elektryczne do Błonia ruszyły 23 marca 1952 roku.

Z budową kolei wiąże się historia powstania mini-osiedla przy stacji. Znaczna część starszych domów przy ul. Konotopskiej została rozebrana w związku z rozbudową Zakładów Mechanicznych „Ursus”. W 1965 roku rozpoczęto wywłaszczenia pod budowę bocznicy kolejowej dla ZM „Ursus”, prowadzącej od stacji Gołąbki, co negatywnie wpłynęło na osiedle, zarówno dosłownie, jak i w przenośni.

2. Kościół pw. św. Jana Apostoła i Ewangelisty

Parafia św. Jana Apostoła i Ewangelisty została utworzona z parafii w Piastowie oraz w mniejszej części z Babic i Żbikowa. Akt erekcyjny podpisano 17 sierpnia 1945 roku przez arcybiskupa Antoniego Szlagowskiego, a dekret erygowania wszedł w życie 8 września 1945 roku. Parafia objęła Gołąbki, Bronisze, Jawczyce i Mory.

Początkowo nabożeństwa odprawiano na parterze jednej z willi na osiedlu, gdzie na piętrze mieszkał pierwszy proboszcz, ks. Bronisław Sielski. W 1946 roku, na placu ofiarowanym przez pisarza Władysława Jana Grabskiego, otwarto prowizoryczną kaplicę pw. Matki Bożej Różańcowej, zbudowaną z dwóch poniemieckich baraków sprowadzonych z poligonu Ludowego Wojska Polskiego w Nosarzewie.
Mimo licznych starań, władze nie zgadzały się na budowę kościoła. Dopiero na początku lat 70. XX wieku, za proboszcza ks. Bogdana Sotkiewicza, uzyskano zgodę na „generalny remont” kaplicy. 18 października 1972 roku biskup Jerzy Modzelewski poświęcił i wmurował kamień węgielny. W 1974 roku, po wykonaniu nowej konstrukcji, stare baraki rozebrano, tworząc praktycznie nowy kościół pw. św. Jana Apostoła i Ewangelisty. Konsekracji murowanego kościoła dokonał w 1982 roku Prymas Polski, arcybiskup Józef Glemp.

3. Przemysława II – Grabkowo

Nazwa Grabkowo, dziś niemal zapomniana, została nadana przez Władysława Grabskiego części Gołąbek – od ul. Stanisława Leszczyńskiego w kierunku południowym – którą kupił w 1923 roku. Folwark Grabkowo, sąsiadujący z wsią Gołąbki, obejmował 40 hektarów ziemi zakupionej od rodziny Sulimierskich. Grabski nabył również dla żony Katarzyny stary, drewniany dwór z sadem liczącym 700 drzew, położony w okolicy dzisiejszej ul. Królowej Bony, nazywając tę część Kasinkiem lub Małym Grabkowem. Planowano stworzyć osiedle-ogród, pełne zieleni i świeżego powietrza.

4. Figura przy ul. Bony na Gołąbkach

Figura przy ul. Bony to wiekowy obiekt, pochodzący z 24 maja 1874 roku, co potwierdza data wyryta na postumencie. Nie jest objęta ochroną konserwatora zabytków. W XIX wieku Gołąbki były folwarkiem z polami ornymi, stawami rybnymi, parkiem i murowanym dworem, zabudowanym również 22 drewnianymi domostwami. W parku dworskim, nad brzegiem jednego z trzech stawów, znajdowała się mogiła powstańcza z 1863 roku z drewnianym krzyżem. W 1873 roku dobra ziemskie folwarku Gołąbki nabyła rodzina Bogusławskich, która zarządzała nimi do lat 20. XX wieku. To Bogusławskim przypisuje się postawienie figury, która, mimo zmiennych losów i różnej opieki, przetrwała do dziś.

5. Cmentarz piastowski w Gołąbkach

15 września 1927 roku dla przyszłej parafii w Piastowie zakupiono za 11 000 złotych trzy morgi ziemi w osadzie Grabkowo–Gołąbki z przeznaczeniem na cmentarz parafialny. Ziemię sprzedały Joanna i Halina Nieniewskie. Cmentarz otwarto w 1928 roku. Znajdują się na nim liczne stare nagrobki, w tym groby zasłużonych rodzin lokalnej społeczności, żołnierzy września 1939 roku, cywilów uciekających z Warszawy w 1944 roku oraz ofiar II wojny światowej. Pochowano tam również wiceadmirała Konstantego Biergiela (1865–1939). Administratorem cmentarza jest parafia Matki Bożej Częstochowskiej w Piastowie.

5 września 1988 roku cmentarz wpisano do rejestru zabytków. Obecnie pochówki odbywają się sporadycznie z powodu braku miejsca. Na przełomie XX i XXI wieku, dzięki staraniom księdza kanonika Zenona Trzaskowskiego, proboszcza parafii Matki Bożej Częstochowskiej, cmentarz został odnowiony i uporządkowany.

6. Ul. Przemysława II / Jesienna (osiedle zakładowe na Gołąbkach)

Osiedle zakładowe dla robotników Zakładów „Ursus” ukończono w latach 50. XX wieku w kwadracie ulic Bony, Barbary Radziwiłłówny, Jesiennej i Orłów Piastowskich. Charakterystyczne „bliźniaki” do dziś zachwycają swoim urokiem. Zespół budynków osiedla znajduje się w gminnym rejestrze zabytków i podlega ochronie konserwatorskiej.

7. Ul. Władysława Hermana (dalszy rozwój okolicy, budowa os. Gawra)

Osiedle Gawra powstało między ulicami Jagiełły i Wojciechowskiego na tzw. polu Hassa. W czerwcu 1997 roku oddano tam do użytku 122 mieszkania. Zaplanowane osiedle przy ul. Warszawskiej i Orłów Piastowskich obejmowało 13 trzypiętrowych budynków połączonych w segmenty, z możliwością łączenia lokali na ostatnich piętrach ze strychami w mieszkania dwupoziomowe. Budowę rozpoczęto na przełomie maja i czerwca 1997 roku. Kanał Konotopa, przebiegający przez teren osiedla, został przykryty, a nad nim powstał pasaż dla pieszych. Osiedle ukończono w 1999 roku, a Galerię Gawra oddano do użytku w 2004 roku.

Ostatni etap osiedla od strony Piastowa zakończono w 2012 roku. Obecnie trwa sprzedaż mieszkań w budynkach przy ul. Henryka Brodatego i Magnackiej oraz segmentów jednorodzinnych w zabudowie szeregowej na osiedlu Srebrnych Świerków przy ul. Henryka Pobożnego i Henryka Brodatego. Od marca 2024 roku rozpoczęto budowę dwóch kolejnych budynków na osiedlu Gawra przy ul. Warszawskiej, realizowaną przez firmę Atal S.A.

8. Sanktuarium Matki Bożej Fatimskiej

Starania o budowę świątyni na osiedlu Niedźwiadek, zamieszkanym przez 18 tysięcy osób, rozpoczęto jesienią 1978 roku. 25 czerwca 1982 roku na osiedle przybył ksiądz Roch Walczak, który w 62 dni wybudował tymczasową kaplicę. Pierwszą pasterkę odprawiono w niej 24 grudnia 1982 roku. W 1983 roku utworzono rektorat, a parafię erygowano 25 marca 1985 roku, wydzielając ją z parafii św. Józefa. 16 czerwca 1984 roku uzyskano pozwolenie na budowę świątyni i plebanii, a 30 lipca rozpoczęto wykopy pod kościół. 10 listopada 1984 roku położono pierwsze cegły na fundamentach.

Kościół Matki Bożej Fatimskiej jest wotum za ocalenie papieża Jana Pawła II w zamachu z 13 maja 1981 roku. 13 maja 1985 roku kardynał Józef Glemp dokonał poświęcenia i wmurowania kamienia węgielnego, pochodzącego z fundamentów pierwszego drewnianego kościółka parafii św. Józefa w Ursusie. Świątynię budowano głównie ze składek wiernych, z niewielką pomocą z zagranicy i zbiórek w diecezji. Zaprojektowała ją Anna Maląg, a prace budowlane zakończono w 1991 roku. Konsekracji dokonał Prymas Polski kardynał Józef Glemp 5 października 1997 roku.

W maju 2006 roku kościół otrzymał tytuł sanktuarium maryjnego, a w 2008 roku arcybiskup Kazimierz Nycz koronował dwuipółmetrową figurę Matki Bożej Fatimskiej. W 2013 roku proboszczem został ks. Wojciech Tomczyszyn. 13 maja 2017 roku sanktuarium było miejscem głównych uroczystości archidiecezjalnych z okazji 100. rocznicy objawień fatimskich. W sanktuarium znajdują się relikwie świętych dzieci fatimskich, św. Jana Pawła II oraz bł. Prymasa Wyszyńskiego.

9. Pasaż Zagłoby (rzeźba, modernizacja pasażu)

W 1979 roku Ryszard Stryjecki stworzył rzeźbę Jana Onufrego Zagłoby, która na stałe wpisała się w krajobraz pasażu przy ul. Zagłoby. Na początku lat 90. XX wieku wybudowano studnię oligoceńską – całoroczną w budynku przy ul. Warszawskiej 55 oraz sezonową przy ul. Zagłoby 2. Pod koniec XX wieku pasaż wybrukowano kostką. Na początku XXI wieku, niedaleko górki, wybudowano fontannę, a w pobliżu powstał plac zabaw i plenerowa siłownia dla dorosłych. Obecnie do istniejącej zieleni dosadzane są nowe rośliny, co zapewnia, że pasaż pozostanie zieloną enklawą.

10. Ul. Wojciechowskiego (osiedle Niedźwiadek – geneza, rozwój)

W 1964 roku rozpoczęto prace przygotowawcze pod budowę dużego osiedla w zachodniej części Ursusa, na pograniczu z Piastowem, które nazwano Niedźwiadek. W 1965 roku rozstrzygnięto konkurs architektoniczny na projekt koncepcyjny osiedla, a pierwszą nagrodę przyznano zespołowi inż. arch. Stefana Putowskiego.

Na osiedlu planowano dom kultury z kinem, hotel miejski, szkołę, przedszkola i żłobki. Obok standardowych czteropiętrowych budynków przewidziano kilka jedenastopiętrowych wieżowców. Ulicę Wołodyjowskiego (obecnie ul. Keniga) planowano przedłużyć pod torami kolejowymi do osiedla Ursus Zachód. Budowę tego ostatniego, pomiędzy ul. Regulską a linią kolejową Warszawa–Żyrardów, RSM planowała na drugą połowę lat 70. Powstać miała również stacja kolejowa obsługująca oba osiedla.

Nie wszystkie plany zrealizowano – odstąpiono od budowy osiedla Ursus Zachód, a stację kolejową wybudowano dopiero w latach 2012–2014. Stację Warszawa Ursus Niedźwiadek otwarto 7 stycznia 2014 roku.

Akt erekcyjny pod budowę osiedla Niedźwiadek wmurowano 23 listopada 1968 roku. Osiedle miało zajmować 60 hektarów i było jedną z największych inwestycji spółdzielczości mieszkaniowej na Mazowszu. Wybudowano 112 budynków o łącznej powierzchni użytkowej 239 tysięcy metrów kwadratowych, w tym 83 budynki mieszkalne o powierzchni 225 tysięcy metrów kwadratowych. Na osiedlu zamieszkało 18 500 osób.

Ostatnimi inwestycjami RSM Ursus w latach 90. XX wieku były dwa budynki mieszkalne na osiedlu Niedźwiadek, tzw. plomby, oraz 134 boksy garażowe w ogrodzonych zespołach przy ul. Orląt Lwowskich i 30 nieogrodzonych boksów przy tej samej ulicy. Przeprowadzono również termomodernizację budynków, obejmującą ocieplenie, nową elewację, wymianę drzwi wejściowych, okien na klatkach schodowych i w piwnicach, a także instalacji wodno-kanalizacyjnej, grzewczej i gazowej. Kontrowersyjną inwestycją RSM Ursus była budowa osiedla Złota Oksza, gdzie na miejscu dawnych pawilonów handlowych (istniejących do 2022 roku) powstał apartamentowiec.

11. Park Hassów (wejście od ul. Wojciechowskiego)

Park Hassów to miejski zieleniec położony u zbiegu ulic Stanisława Wojciechowskiego, Józefa Czechowicza i Władysława Jagiełły. Ma charakterystyczny, wydłużony kształt przypominający korytarz. Główna alejka wije się między kępami zieleni, zachęcając do spacerów lub odpoczynku na ławkach. W okresie letnim w parku organizowane są rodzinne pikniki artystyczne, atrakcje dla dzieci, letnie koncerty, seanse filmowe, warsztaty plastyczne oraz gry i zabawy ruchowe. Na terenie parku znajdują się dwa boiska do gry w tenisa lub siatkówkę. W pobliżu znajduje się scena, a nieco dalej plac z restauracją lub kawiarnią. Obok usytuowana jest niewielka fontanna.

Teren został przekazany miastu nieodpłatnie przez rodzinę Hassów z przeznaczeniem na cele publiczne. Realizacja tego celu nastąpiła w latach 2006–2010. W kwietniu 2010 roku przeprowadzono ankietę w ramach konsultacji społecznych dotyczących nazwy parku. Wygrała wersja park Hassów. Rada dzielnicy Ursus pozytywnie zaopiniowała dnia 5 listopada 2010 roku proponowaną nazwę, a w ślad za nią 13 stycznia 2011 roku Rada Warszawy oficjalnie nadała obiektowi obecną nazwę.

Osoby

Zofia Grabska (1904 – 1992)

Córka prezydenta Wojciechowskiego, żona Władysława Jana Grabskiego, mieszkanka Gołąbek. W 1932 roku ukończyła Akademię Sztuk Pięknych w Warszawie. Autorka portretów, rzeźb i obrazów zdobiących wiele kościołów w Polsce. Kolekcją jej obrazów, przedstawiających portrety sześciu byłych proboszczów, szczyci się parafia św. Jana Apostoła i Ewangelisty na Gołąbkach. Obiektem związanym z życiem i twórczością Zofii Grabskiej jest kapliczka wotywna przy ul. Wincentego Kadłubka na Gołąbkach.

Władysław Dominik Grabski (1874 – 1938)

Polski polityk narodowej demokracji. Ekonomista i historyk. Minister skarbu oraz dwukrotny premier II Rzeczpospolitej. Autor reformy walutowej w 1924 roku. Dalsze lata życia Władysława Grabskiego to poświęcenie się pracy naukowej na SGGW w Warszawie.  W 1923 roku kupił 40 hektarów ziemi na Gołąbkach, które należały dotąd do rodziny Bogusławskich i Sulimierskich. Nazwał je Grabkowem i przeznaczył na parcelację według projektu osiedla – ogrodu.

Władysław Jan Grabski (1901 – 1970)

Prozaik, publicysta. Dorobek prozatorski Grabskiego jest wyrazem związków pisarza z katolicyzmem. Był autorem takich książek jak: „Bracia”, „Na krawędzi”. Największy rozgłos zyskały jego powieści historyczne: „Saga o Jarlu Broniszu” i „Rapsodia Świdnicka”. Jego ostatnia książka – „Blizny dzieciństwa” – była swoistą autobiografią. Poza tym ofiarował nowo utworzonej parafii plac pod kościółek drewniany na Gołąbkach.

Stefan Bernard Putowski (1903-1985)

Polski architekt i urbanista. Członek oddziału warszawskiego SARP. Absolwent Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej w 1933. Współautor Planu Generalnego Warszawy; główny projektant planu zagospodarowania doliny Wisły w aglomeracji warszawskiej. Projektował w zespole między innymi: Dom Słowa Polskiego, kino Moskwa, a także spółdzielcze osiedle mieszkaniowe “Niedźwiadek” w Ursusie.

Stanisław Wojciechowski (1869 – 1953)

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1922-26. W czerwcu 1926 roku, po zamachu majowym przebywał w Gołąbkach. Po upadku Powstania Warszawskiego znalazł się ponownie w domu córki – Zofii Grabskiej w Gołąbkach. Tu rozgoryczony i rozczarowany powojenną rzeczywistością, dożywał swoich dni. Jesienią 1945 roku przygotował obszerny memoriał, który miał być programem ideowym odradzającej się być programem ideowym odradzającej się spółdzielczości. Zmarł 9 kwietnia 1953 roku. Tuż przed śmiercią zapytał: „Dobrze, ale dlaczego ta Polska jest taka nieszczęśliwa?”.

Zdjęcia